Völvur á Íslandi
Á Norðurlöndum eru til aldagamlar sagnir um konur, sem vissu lengra nefi sínu. Þær eru nefndar á ýmsan veg í fornbókmenntum okkar, en þekktastar eru tvímælalaust völvurnar. Þær nutu mikillar virðingar, enda voru þær á mörkum tveggja heima, ef þannig má að orði komast, og höfðu vitneskju um það, sem flestum öðrum var hulið.
Rannsóknir benda til, að þær íslensku hafi flestar verið öðruvísi en aðrar á hinu norræna áhrifasvæði, það er að segja búandi konur, en hinar farið um á milli bæja og þá gjarnan haft með sér fylgdarlið. Orðspor þeirra var síðra.
Í nýjustu bók minni, sem var að koma út og sem ber sama titil og yfirskrift þessarar kynningar, er saga þeirra allra rakin, allt frá öndverðu og til nútímans, ræturnar — sem ná allt aftur til germanskra þjóðflokka fyrir Krists burð, vel að merkja — og svo arfleifðin, Íslandssagan.
Endurmat á dysjum eða kumlum, bæði hér á landi og erlendis, virðist hafa opnað á þann möguleika, að í einhverjum tilvikum kunni að hafa verið um jarðneskar leifar þessara kvenkyns sjáenda að ræða þar, ekki síst ef fundist hafa teinar ákveðinnar gerðar, sem áður fyrr voru oftast taldir vera mælistikur eða steikarpinnar og jafnvel veiðistangir, en hafa undanfarna þrjá áratugi verið túlkaðir sem galdrastafir, eða þau hafi að öðru leyti verið ríkulega búin og að auki með leifum eða fræjum hamps eða nornajurtar og skyldra tegunda. Ekki er ósennilegt að þau efni hafi verið notuð í lækningaskyni. Kannski til hugvíkkunar líka.
Á Íslandi eru til heimildir um á sjöunda tug völvuleiða. Sumum þeirra fylgja alveg hreint magnaðar sögur, eins og til að mynda frá Tjarnargerði í Leyningshólum í Eyjafirði, en Jónas Hallgrímsson, skáld og náttúrufræðingur, rannsakaði það ítarlega skömmu fyrir miðja 19. öld, einkum stuðlabergsdrangann, meitlaðan táknum, ef til vill rúnum, sem á því er. Þjóðminjavörður friðlýsti hvort tveggja árið 1930. Annað völvuleiði er að finna þar skammt frá, nánar tiltekið í Nesi í Eyjafjarðarsveit (áður Saurbæjarhreppi). Annars eru þau langflest á Austfjörðum og á Suðausturlandi, einhverra hluta vegna. Ekkert er að finna á Vestfjörðum, samt var landnámsmaður Bolungarvíkur völva, Þuríður sundafyllir. Kenning mín er sú, að galdrafári 15.–18. aldar hér á landi sé þar einkum um að kenna.
Þekktasta völvuleiði fyrri alda er á Felli í Mýrdal og er þess getið í ævisögu Jóns Steingrímssonar eldklerks, á 18. öld. En hið kunnasta nú á tímum er líklega það, sem er á Hólmahálsi, milli Eskifjarðar og Reyðarfjarðar. Báðum fylgja miklar sagnir, þeirri síðarnefndu bæði frá 17. öld, í Tyrkjaráninu, og einnig úr síðari heimsstyrjöld.
Svipað er með það sem er í Einholti á Mýrum í Hornafirði, sem og á Kálfafellsstað í Suðursveit.
Á öllum þessum stöðum, auk margra annarra, var áður fyrr litið á þessar merku konur sem verndara byggðarlaganna og er svo raunar enn víðast hvar, þótt ekki sé endilega hátt um það talað nú um stundir.
Gáfa þessara kvenna var meðfædd, en lítið ber á arftökum þeirra fyrr en löngu seinna, aðallega vegna skorts á ritheimildum, þótt annað kunni jafnframt að hafa valdið þögninni. Á 20. og 21. öld koma þrjár öðrum fremur upp í hugann, Margrét Thorlacius frá Öxnafelli í Eyjafirði, Una Guðmundsdóttir í Sjólyst í Garði á Reykjanesi og Erla Stefánsdóttir. Allar eru þær vel að heiðrinum komnar. Og hinar líka.
Sigurður Ægisson er höfundur bókarinnar
Nýjast
-
Fjármagn í hugmyndavinnu við 50 metra innilaug áætluð árið 2028
Ellert Örn Erlingsson forstöðumaður íþróttamála hjá Akureyrarbæ segir að í framkvæmdaáætlun Akureyrarbæjar sé gert ráð fyrir fjármagni árið 2028 til að fara í formlega vinnu við að skoða möguleika og hugmyndir um 50 metra innisundlaug á Akureyri. „Það verður spennandi og skemmtilegt verkefni,“ segir hann. Um tíðina hafi af og til verið umræður við og innan Akureyrarbæjar um hugmyndir um nýja 50 metra innisundlaug. -
Sálfræðingur með merkan feril í Fantasy Premier League að baki
Vísindafólkið okkar — Árni Gunnar Ásgeirsson Vísindafólkið okkar er mánaðarleg kynning á vísindafólkinu okkar. Árni Gunnar Ásgeirsson, deildarforseti Sálfræðideildar, er vísindamanneskjan í október. -
Gleðilega töfrandi kosningabaráttu
Snörp og spennandi kosningabarátta er að hefjast og eru stjórnmálaflokkar í óðaönn að draga fram helstu stefnur og forgangsmál. Ýmislegt bendir til þess, eins og oft áður, að komandi kosningar muni að þónokkru leyti snúast um efnahagsmál og fjármál heimila og fyrirtækja. Verðbólga og vextir bíta fast og fólk vill svör um framtíðina. Eðlilega. -
Geðverndarfélag Akureyrar fagnar 50 ára afmæli
„Geðverndarfélag Akureyrar hefur ekki verið mjög áberandi undanfarin ár, en á sér engu að síður merka sögu og hefur staðið fyrir mikilvægum framförum í geðheilbrigðismálum í bænum og ýmislegt sem til bóta er í þessum viðkvæma málaflokki,“ segir Valdís Eyja Pálsdóttir formaður Geðverndarfélags Akureyrar. Félagið var stofnað 15. desember árið 1974 og verður því 50 ára gamalt innan tíðar. Haldið verður upp á tímamótin næstkomandi laugardag. -
Verðandi sjávarútvegsfræðingar kynna sér starfsemi Samherja til sjós og lands
Hátt í fjörutíu nemendur í sjávarútvegsfræðum við Háskólann á Akureyri hafa á undanförnum dögum heimsótt skip og landvinnslu Samherja. Nemendur auðlindadeildar skólans hafa um langt árabil átt þess kost að skoða og kynnast starfsemi félagsins, sem hluta námsins. Magnús Víðisson brautarstjóri segir afar mikilvægt að öflug sjávarútvegsfyrirtæki séu starfandi í námunda við skólann, sem geri nemendum kleift að kynnast betur sjávarútvegi og haftengdri starfsemi. -
Aðeins fleira fé slátrað þetta haustið miðað við í fyrra
„Heilt yfir hefur gengið mjög vel, auðvitað hafa rafmagnstruflanir, nettruflanir, veðurtruflanir og ýmislegt af því tagi, stungið sér niður hjá okkur, en sem betur fer gekk allt upp að lokum,“ segir Sigmundur Hreiðarsson framleiðslustjóri Kjarnafæði Norðlenska á sláturhúsinu á Húsavík. -
Að þora að vera hræddur
Nú haustar og í haustmyrkrinu leynast oft myrkraverur og alls konar furðuleg fyrirbæri sem skjóta okkur stundum skelk í bringu. Flest tengjast þau reyndar hrekkjavöku og ýmiskonar skálduðum hryllingi þannig að það er lítið mál að sýna hugrekki og láta sem ekkert sé. Eða hvað, erum við kannski hræddari en við sýnumst, og hvenær erum við annars hugrökk? -
Ferðast landa á milli til að taka þátt í lotu Viðskiptadeildar
Í þarsíðustu viku var lota hjá Viðskiptadeild og þá gafst stúdentum tækifæri á að hitta kennara, samstúdenta og annað starfsfólk Háskólans. Þannig tengjast þeir betur innbyrðis og í lotum er horfið frá hefðbundinni kennslu, til dæmis með því að bjóða gestum úr atvinnulífinu að vera með innlegg í námskeiðum. -
Gefur lífinu aukalit og við hefðum alls ekki viljað missa af honum
„Rúben hefur verið okkur dýrmætur kennari í lífinu og gefið því fallegan auka lit. Við hefðum alls ekki vilja missa af honum,“ segir Arnheiður Gísladóttir móðir Rúbens Þeys, sem fæddist í janúar árið 2020, með Downs heilkenni. Október er mánuður vitundarvakningar um Downs heilkenni á alþjóðavísu. Einstaklingar sem fæðst hafa með heilkennið hafa fylgt mannkyni frá upphafi vega. Þeim fer fækkandi og um tíma hélt Arnheiður að Rúben Þeyr yrði með þeim síðustu hér á landi sem fæddist með heilkennið. Sú hafi þó ekki orðið raunin. Faðir Rúbens er Vífill Már Viktorsson smiður og átti Arnheiður fyrir Karítas Von sem verður 11 ára gömul í nóvember. Fjölskyldan býr á Akureyri.
