Í mannúðarstörfum á vegum Flóttamannastofnunar SÞ í Suður-Súdan

Kjartan Atli að störfum.

Í rúmt ár hefur Akureyringurinn Kjartan Atli Óskarsson starfað fyrir Flóttamannastofnun Sameinuðu þjóðanna (UNHCR – United Nations High Commissioner for Refugees) í Juba, höfðuborg Suður-Súdans í Afríku.

Kjartan Atli er fæddur árið 1991 á Akureyri og gekk þar í Lundarskóla og síðan Menntaskólann á Akureyri, þaðan sem hann útskrifaðist árið 2011. Hann lauk BA-námi í stjórnmálafræði frá Háskóla Íslands árið 2016 og MS-námi í sagnfræði frá LSE - London School of Economics and Political Science árið 2018. Að því loknu starfaði hann í Utanríkisráðuneytinu í tvö og hálft ár, frá miðju ári 2019 til ársloka 2021. Hjá Flóttamannastofnun SÞ í Suður-Súdan hóf hann störf í febrúar 2022, en hann fékk þá stöðu í gegnum Ungliðaverkefni (e. Junior Professional Officers Programme) Sameinuðu þjóðanna, þar sem ungu fagfólki frá aðildarríkjum er gefið tækifæri til að öðlast reynslu á sviði fjölþjóðlegrar samvinnu undir umsjón sérfræðinga.

 Í dag birtist á heimasíðu Flóttamannastofnunar Sameinuðu þjóðanna viðtal Aðalsteins Halldórssonar, starfsnema á upplýsingadeild Flóttamannastofnunar SÞ í Stokkhólmi, við Kjartan Atla. Svo skemmtilega vill til að Aðalsteinn er líka Akureyringur, raunar jafnaldri Kjartans Atla og skólabróðir úr Lundarskóla. Aðalsteinn veitti Vikublaðinu góðfúslegt leyfi til að birta viðtalið við Kjartan Atla.

Hvers vegna valdir þú að vinna fyrir UNHCR?  

„Það sem mér fannst áhugavert við að vinna fyrir UNHCR var að stofnunin vinnur með málaflokk sem er í stöðugum vexti. Ef litið er til fjölgunar flóttafólks og fólks sem er á flótta í eigin landi á heimvísu er ljóst að þarfir þess munu aðeins halda áfram að aukast. Staðan í málefnum flóttafólks er krefjandi og tel ég mig geta lagt mitt af mörkum í því mikilvæga starfi sem unnið er á vegum Flóttamannastofnunar Sameinuðu þjóðanna.

 Það sem mér þótti líka áhugavert var að fá frekari innsýn í hvernig viðbrögð við mannlegri neyð virka – sér í lagi þegar að kemur að fólki sem er á flótta innan eigin lands (e. Internally displaced Persons) eða IDPs eins og þetta er kallað í daglegu tali. Fyrir Íslendinga IDPs er þetta framandi hugtak og því er mikil áskorun í því fólgin að starfa í þessum málaflokki.

 Mér fannst því spennandi að fá tækifæri til að vinna í mannúðarmálum, sérstaklega á stað eins og Suður-Súdan. Ástandið hér er töluvert frábrugðið því sem maður á að venjast frá Íslandi – sem dæmi má nefna að það er útgöngubann á starfsfólk Sameinuðu þjóðanna hér á kvöldin  og því má með sanni segja að með því að koma hingað hafi ég stígið stórt skref út fyrir þægindarammann.

 Áður en ég hóf störf hjá UNHCR starfaði ég í áritunardeild og borgaraþjónustu Utanríkisráðuneytisins í Reykjavík. Hluti þess starfs fólst í því að aðstoða íslenska ríkisborgara sem voru í neyð erlendis. Sú reynsla hefur eflaust kveikt neista hjá mér að starfa hjá UNHCR og hjálpa þeim sem eru í neyð.“

 Hvernig myndir þú lýsa starfi þínu?

„Starfssvið mitt frá því að ég byrjaði í þessu starfi hefur verið mjög fjölbreytt og hef ég fengið að skyggnast inn í mörg hlutverk hér hjá UNHCR. Í dag starfa ég sem teymisstjóri í teymi sem einbeitir sér að fólki sem er á flótta í eigin landi. Meira en 2,2 milljónir manna eru á vergangi í Suður-Súdan. Sá flótti stafar bæði af átökum og loftslagsbreytingum, sér í lagi flóðum. Suður-Súdan er í framlínu loftslagsvárinnar og glímir daglega við afleiðingar loftslagsbreytinga. Staðan í Suður-Súdan er þar af leiðandi erfið í ljósi þess að landið hefur valdið litlum skerf loftslagsbreytinga en ber hvað mestan kostnað þegar kemur að afleiðingum þeirra.

 Teymið sem ég starfa hjá veitir svæðisskrifstofum UNHCR í Suður-Súdan stuðning í verkefnum sem snúa að fólki sem er á flótta innanlands. Það felur í sér reglubundnar heimsóknir í IDPs búðir og samstarf með framkvæmdaaðilum okkar við að bera kennsl á fólk sem er í sérstaklega viðkvæmum aðstæðum og tryggja að hugað sé að réttindum þeirra. Þetta á til dæmis við um fatlaða einstaklinga, einstæða foreldra, aðallega konur, og heimilishald þar sem börn þurfa að annast aldraða.

 Mannúðarþörfin í Suður-Súdan er gríðarleg, nauðungarflutningar eiga sér stað nánast daglega og þar þarf UNHCR að bregðast hratt og örugglega við, í samstarfi við aðra sem starfa í mannúðarmálum. Í því felst til að mynda að finna fólk á flótta, meta þarfir þess og veita því viðeigandi aðstoð. Hún getur verið í formi þess að útvega nauðsynjar, veita peningaaðstoð eða að hjálpa fólki með nauðsynlega grunnþjónustu.

 Að vinna með fólki sem er á flótta innan eigin lands getur reynst töluverð áskorun í samanburði við að vinna með flóttafólki, vegna þess að umboð, lög og reglugerðir eru umtalsvert óskýrari. Fólk á flótta innan eigin lands er eðli málsins samkvæmt innan landamæra síns eigin ríkis og lýtur því þeim stjórnvöldum sem eru þar við völd, sem þýðir að ríkið sjálft er ábyrgt fyrir velferð þess. Fólk á flótta innan eigin lands flyst oft til svæða þar sem erfitt reynist fyrir okkur að veita mannúðaraðstoð og af því leiðir að það er meðal viðkvæmustu hópa í heiminum.“

 Hvaða upplifanir hafa reynst eftirminnilegastar í störfum þínum fyrir UNHCR?

„Eftirminnilegustu augnablikin eru þegar hægt er að hjálpa fólki í gríðarmikilli neyð. Í Upper Nile í norðurhluta Suður-Súdan brutust út átök í ágúst 2022 sem hafa leitt til þess að tugþúsundir manna hafa verið á flótta. Sem hluti af teyminu mínu hef ég þrisvar sinnum ferðast til Malakal til að styðja við svæðisskrifstofu okkar þar en hún leiðir viðbragðsáætlun UNHCR á þessu svæði. Í fyrsta skipti sem ég fór þangað var tiltölulega skömmu eftir að átökin höfðu blossað upp og var í raun ótrúlegt að sjá hversu fljótt og fagmannlega UNHCR brást við þessu erfiða ástandi.

Að heimsækja mismunandi staði í Suður-Súdan er áhrifamikið og að kynnast því  frábæra starfi sem svæðisskrifstofur okkar eru að vinna er magnað. Þær starfa náið með fólki sem hefur upplifað erfiða hluti og þó það sé alltaf jafn erfitt að sjá alla eyðilegginguna og mannlegar afleiðingar átaka, þá er á sama tíma traustvekjandi að sjá skjót og hispurslaus viðbrögð samstarfsfélaga minna hjá UNHCR.“

Hvaða áskoranir felast í því að starfa fyrir UNHCR og hvernig hefurðu upplifað þær?

„Það felast þó nokkrar áskoranir í því að starfa á því hættusvæði sem Suður-Súdan því miður er í dag. Í byrjun september heimsótti ég átakasvæði í Upper Nile, m.a. stað við Hvítu-Níl sem heitir Adidiang. Þar hafði UNHCR, í samvinnu við aðra samstarfsaðila og stofnanir, aðstoðað við að koma upp búðum fyrir nokkur þúsund manns sem voru á flótta og höfðu neyðst til að flýja heimili sín. Aðeins viku síðar fékk ég þær fréttir að ráðist hefði verið á Adidiang og fólkið hefði neyðst aftur til að flýja, til þess að halda lífi. Þetta undirstrikaði fyrir mér hversu viðkvæmt ástandið í Suður Súdan er fyrir fólk á flótta. Í desember á síðasta ári heimsótti ég líka þorp sem heitir Diel í norðurhluta Jonglei fylkis. Þar sá ég með eigin augum afleiðingar árásar á þorp. Það var sláandi að sjá brunnin hús alls staðar og aldrað fólk sem sat í húsarústunum. Að sjá afleiðingar ofbeldis er alltaf óþægileg reynsla.

 Áskoranirnar framundan í Suður-Súdan eru miklar. Átökin í Upper Nile eru mjög alvarleg og engin lausn í sjónmáli. Stríðandi fylkingar hafa sérstaklega ráðist gegn óbreyttum borgurum, sem hefur auk vaxandi flóða leitt til aukinna nauðungarflutninga. Upper Nile er birtingarmynd þess hversu gríðarlega mannúðarþörf loftslagsbreytingar og átök hafa skapað,“ segir Kjartan Atli Óskarsson.