Íslenskufærni í frjálsu falli

Dr Valdís Ingibjörg Jónsdóttir

Skelfilegar niðurstöður Pisa koma mér ekki á óvart því miður. Ég hef unnið sem talmeinafræðingur í 50 ár og síðastliðin 10 – 15 ár hefur mér fundist að íslenskufærni hafi farið í frjálst fall bæði hvað varðar tjáningu og skilning. Sjálfsagt eru fleiri en ein skýring til á þessu ástandi. Sjálf hef ég tvær skýringar sem ég vil koma hér á framfæri. Hin fyrri er sú að börn eru á máltökuskeiði þegar þau eru í leikskólum.

Því miður er það svo að rannsóknir hafa sýnt að hávaðinn á leikskólum er langt yfir þeim mörkum sem talin eru ásættanleg fyrir munnleg samskipti. – Við, þessi fullorðnu, erum varin með vinnuverndarlögum sem kveða á um það að hávaði má ekki fara yfir ákveðin mörk svo að við getum sinnt andlegri vinnu eins og að einbeita okkur að tali, hlustun og/eða að geta átt í viðræðum. Því miður gildir þetta ekki um börn – þar eru engir varnarmúrar til og við ætlumst til að þau geti það sem við getum ekki sjálf þ.e.a.s. hlustað og lært í hávaða. Hver treystir sér til að læra á mannmörgum stöðum eins og í verslunarmiðstöðvum svo dæmi séu tekin?

Með öðrum orðum máltaka – að læra og skilja mál – fer fram í hávaða og einhvern veginn erum við andvaralaus þegar kemur að hávaða – við leiðum hann hjá okkur. Hávaði á leikskólum er svokallaður erilshávaði þ.e.a.s. hávaði sem við mannfólkið, börn sem kennarar, sköpum sjálf – ekki hvað síst með misbeitingu raddar. Þarna þarf að verða veruleg breyting á –Við þurfum að koma þarna á vissri menningu með að lækka í okkur sjálfum, venja börn af því að öskra bara til að öskra. Með því að gera þetta þá lækkum við hávaðann. Hin skýringin sem ég hef á þessari vægast sagt afar slöku málfærni sem kristallaðist í útkomu Pisa, er hve íslenskan er orðin menguð af ensku.

 Óábyrgt þá finnst mér þessi þróun hafi verulega hafist með tilkomu spjaldtölva. Ég hef margoft orðið vitni að því þegar mjög ung börn hafa verið með ensk málprógrömm í spjaldtölvum og haft eftir ensku orðin t.d. „blue“ „car“ „house“ osfrv. Þarna er máltaka á fullu. Ég var einu sinni með 6 ára barn og sem talmeinafræðingur notast ég mikið við myndefni með myndum af fyrirbærum. Á einni myndinni var mynd af skriðdreka sem ég átti alls ekki von á að barnið hefði orð yfir – en sá stutti sagði „ ég veit hvað þetta heitir á ensku“ „nú“ svaraði ég „hvað?“. „tank“ var svarið og þetta var ekki eina skiptið sem þessi ungu börn höfðu enska orðið en ekki það íslenska yfir það sem var á myndunum. Ekki má heldur gleyma því að leikir sem þessu yngra fólki standa til boða t.d. í símum eru nær eingöngu á ensku.

Mér finnst eins og kynslóðin 25 ára plús/mínus sé vægast sagt með mjög - og þá meina ég mjög - enskuskotið íslenskt mál. Ef svo er að enskan er komin þetta mikið inn í mál hjá börnum og ungu fólki hvernig getum við þá ætlast til þess að þau ráði við að leysa próf sem byggir á málfærni í íslensku?