103. þáttur 24. október 2013
Fegursta orð á íslensku
Hugvísindasvið Háskóla Íslands og RÚV hafa beðið almenning að benda á fegurstu orð á íslensku og gera grein fyrir vali sínu. Tilgangurinn er að safna tillögum um fegurstu orð tungumálsins ásamt röksemdum fyrir vali hvers og eins. Tilgangurinn er einnig að vekja fólk til umhugsunar um íslenska tungu og efla vitund um eðli, notkun og veruleika málsins, fegurð þess og mikilvægi og minna á stöðu íslenskunnar, bæði í alþjóðlegu samhengi en einnig á Íslandi, þar sem fjöldi fólks á sér annað móðurmál, m.a. íslenskt táknmál, eins og segir á vefsíðu könnunarinnar.
Hugmyndin er sannarlega góð og tilgangurinn góður: að vekja fólk til umhugsunar um íslenska tungu og efla vitund um eðli, notkun og veruleika tungumálsins, en vitundin um málið - málvitundin - er grundvöllur þess að geta tjáð hugsanir sínar og tilfinningar og fundið þeim réttan farveg og valið réttu orðin - orðin sem eiga við.
Hannes Pétursson hefur í ljóðum sínum velt fyrir sér orðunum. Í kvæðinu Orðin sem ég aldrei finn úr ljóðabókinni Í sumardölum frá árinu 1959 segir:
Ég veit þau búa einhvers staðar öll,
en aldrei finn ég þeirra myrka helli
og þó svo ég leiti fram í efstu elli
um úfna vegi: tungunnar bröttu fjöll.
Ég veit þau finnast aldrei. Engum mönnum
þau orð ég flyt sem geymi huga minn:
þágu frá aldinkjöti sætleik sinn
og særðu herslu og styrk úr úlfsins tönnum.
Skáldið segist aldrei munu finna orðin sem tjáð geta það sem hugur hans geymir. Orðin búi í myrkum helli hugans og vegir tungunnar séu úfnir og fjöll hennar brött og þau hafi fengið mátt sinn úr ólíkum áttum, sætleika úr aldinkjöti og styrk úr tönnum úlfsins. Erfitt sé því að segja hug sinn og tjá tilfinningar sínar.
Orð íslenskunnar eru mörg undrafögur - eins og orðið undrafagur. Ein ástæðan fyrir fegurð orðanna er gagnsæi málsins - þ.e.a.s. málnotandi skilur merkingu orða og orðstofna. En orð geta verið fögur á margan hátt. Þau geta verið hljómfögur og merkingarfögur og þau geta lýst einhverju fagurlega eða með áhrifamiklum hætti eða þau fela í sér hugsun eða minningu sem okkur þykir fögur - hugsanlega af því okkur þykir vænt um það sem minningin geymir.
Sem fegursta orð tungunnar hefur fólk nefnt orð eins og ljósmóðir og dalalæða. Þá hefur mörgum orðið hugsað til orða sem Jónas Hallgrímsson notar í ljóðum sínum og sum eru nýyrði hans eins og: ástarblíður, blástirndur, borðfagur, bunulækur, dagroði, dauðadjúp, fífilbrekka, fjörgjafarljós, foldarskart, grasahnoss, grátþögull, heldimmur, himinbjartur, hjartavörður, hyggjuþungur, jökulskalli, silfurglitaður, smáragrund, sólroðinn, svanahljómur, vinarbrjóst og vonarstund.
Til er orðið augnfró um lítið, einært blóm, hvítleitt með fjólubláum æðum og gulan blett innarlega á neðri vör sem vex á mögru graslendi um allt land og blómgast í júlí og ágúst og gleður augað. Þetta orð er eitt af þúsundum fagurra orða á íslenska tungu.
Tryggvi Gíslason
Nýjast
-
Guðmundur Ármann opnar sýningu laugardaginn 3. til 31. maí í Bergi, menningarhúsi Dalvíkinga
Á sýningunni, sem ber yfirskriftina Yrkja II, verða um 19 málverk máluð á árunum 2021 til 2025. Einnig nokkrar teikningar. Þessi sýning er í beinu framhaldi af sýningu minni á Bergi 2022 um sama yrkisefni. -
Bernskuheimilið mitt eftir Ólöfu Sigurðardóttur frá Hlöðum
Flóra Menningarhús í Sigurhæðum á Akureyri hefur hafið söfnun á Karolina Fund fyrir útgáfu á bókinni Bernskuheimilið mitt eftir Ólöfu Sigurðardóttur frá Hlöðum (1857-1933). Árið 1906 fékk Ólöf birta grein í tímaritinu Eimreiðinni undir heitinu Bernskuheimilið mitt sem telst vera fyrsti sjálfsævisögulegi þáttur íslenskrar konu. Greinin vakti á sínum tíma mikla athygli. Það að kona fjalli opinberlega og opinskátt um líf sitt og fjölskyldu sinnar má kalla uppreisn á þessum tíma "þegar konur áttu að standa vörð um heiður fjölskyldunnar, meðal annars með þagmælsku um eigin hagi og með því að þegja alltaf um það sem fór úrskeiðis" (Raghneiður Richter, Íslenskar konur-ævisögur, s. 11). Verkið hefur aldrei verið gefið út á bók en nú verður bætt úr því. Hægt er að styðja verkefnið og kaupa bækur í forsölu hér: https://www.karolinafund.com/project/view/6459 -
Metfjölda notaðra snjalltækja skilað inn hjá Elko
Með tilliti til sjálfbærni var árið 2024 sögulegt fyrir ELKO – sérstaklega á Akureyri þar sem viðskiptavinir skiluðu inn og keyptu alls 400 notuð snjalltæki. Þetta gerir árið að metári í viðskiptum með notuð raftæki í versluninni þar í bæ. -
Kostuleg klassík með Sinfóníuhljómsveit Westmont-háskóla í Kaliforníu
Sinfóníuhljómsveit Westmont-háskóla í Kaliforníu er væntanleg til landsins á vormánuðum. Hún leikur á þrennum tónleikum í maí. Aðgangur er ókeypis á þá alla en sækja þarf miða á tix.is: -
Opið fyrir umsóknir í Slipptöku Driftar EA 2025
Drift EA hefur opnað fyrir umsóknir í Slipptökuna (e. Test Drive) 2025. Í Slipptökunni felast fjórar kraftmiklar vinnustofur fyrir frumkvöðla og teymi með hugmyndir sem eru tilbúnar á næsta stig. Slipptakan endar á formlegri kynningu verkefnanna þar sem valin verkefni komast áfram í Hlunninn. -
Þorsteinn Kári gefur út Skuggamynd
Lagið var hljóðritað að mestu leyti á Akureyri síðla árs 2023, en trommurnar voru hljóðritaðar í Berlín. Upptöku á Akureyri stjórnaði Þorsteinn Kári sjálfur, en tökum á trommum stjórnuðu Jón Haukur Unnarsson ásamt Nirmalya Banerjee. -
Fjármögnun lokið á nýrri landeldisstöð Samherja
Samherji fiskeldi ehf., dótturfélag Samherja hf., hefur lokið fjármögnun fyrsta áfanga Eldisgarðs, nýrrar landeldisstöðvar við Reykjanesvirkjun, með útgáfu nýs hlutafjár og sambankaláni. Fjármögnun fyrsta áfanga nemur 235 milljónum evra, jafnvirði 34 milljarða króna. Eitt hundrað ný störf verða til í stöðinni og annar eins fjöldi afleiddra starfa. Stefnt er að því að taka stöðina í notkun á fyrsta ársfjórðungi 2027. -
Ný bók frá Gunnari J. Straumland
Út er komin hjá bókaútgáfunni Sæmundi ný bók eftir Húsvíkinginn Gunnar J. Straumland. -
Hvatningarverðlaun BSE vegna ársins 2024
Fátt er mikilvægara fyrir íslenskan landbúnað en hafa baráttufólk sem berst með oddi og egg fyrir framtíð og starfsskilyrðum greinarinnar.
