Sérfræðiálit bónda

Ágústa Ágústsdóttir. Mynd aðsend

Hvað er sérfræðingur? Þessi spurning hefur verið mér ofarlega í huga eftir að landbúnaðarráðherra vor sagði í viðtali við þáttastjórnendur Bítisins á Bylgjunni í kjölfar ummæla sinna um lífstíl bænda, að aldrei hefðu verið jafn margir sérfræðingar að störfum í landbúnaðarráðuneytinu eins og núna.

Sérfræðingur hlýtur að vera sá sem unnið hefur sér inn þau réttindi annað hvort með sér menntun í ákveðnu fagi eða með starfi í ákveðinni starfsgrein til lengri tíma.

Við sem þjóðfélag virðumst vilja trúa því í blindni að allt sé slétt og fellt ef „sérfræðingarnir“ eru nógu margir. Álíka og þegar miði eða skilti sem á stendur „tilboð“ er sett á eða framan við ákveðna matvörutegund eða flík. Við trúum því að við séum að gera betri kaup en ella og verslunin sé að gefa eitthvað eftir af álagningunni. Þetta er þekkt markaðssálfræði. Ef á skiltinu stendur „útsala“ þá almennt trúir fólk því, sem um leið eykur líkur á sölu.

En við trúum því, ekki vegna þess að við erum vitlaus og einföld. Heldur vegna þess að í eðli okkar erum við gott fólk sem hneigjumst ekki til þeirrar hugsunar að halda að allir séu ávallt að ljúga og pretta. Við trúum að það sé undantekning.

En kannski má líkja innfellingu landbúnaðarráðuneytisins inn í atvinnuvega- og nýsköpunarráðuneytið sem markaðssálfræðilegri útsölu. Byrjað er á að losa sig við þá elstu og reyndustu enda að mati ráðamanna komnir yfir síðasta söludag og því ekki hægt að bjóða neinn afslátt af þeim. Smám saman er þeim sem einhverja þekkingu hafa af landbúnaðarmálum í innanbúðum, fækkað þar til nánast enginn stendur eftir. Innfellingin sjálf er kynnt sem hagræðing í stjórnsýslunni sem á að bæta skipulag og utanumhald. En hagræðing er bara fínt orð yfir niðurskurð og ennþá flóknara kerfi.

Svo koma sérfræðingarnir! Einn af öðrum eru þeir ráðnir inn, nýútskrifaðir og reynslulausir án allrar tengingar við landbúnaðinn. Manni finndist það góð stjórnsýsla ef sérfræðingar landbúnaðarráðuneytis væru t.d. útskrifaðir frá Landbúnaðarháskóla Íslands eða sérfræðingar sem starfað hafa lengi við landbúnaðarmál. Þetta er fólkið sem býr með tenginguna sem þarf í þetta embætti.

Það er slæm stjórnsýsla að safna eingöngu fyrir „gömlum risaeðlum“ sem verða vanafastar og fylgja illa breytingum samtímans. Þá er það einnig arfaslæm stjórnsýsla ef allri gamalli reynslu og mikilli þekkingu er sópað út nánast samtímis. Að ráða nær eingöngu reynslu- og þekkingarlítið starfsfólk með litla sem enga tengingu við málefnið er ávísun á næsta vísa dauðdóm.

Innanbúðar þarf bæði að þrífast hið nýja og gamla. Þannig teymi búa til bestu mögulegu útkomu sem völ er á. 

Til að setja dæmið upp á annan hátt, er þetta álíka jafn gáfulegt eins og ef leitað yrði til útrskrifaðra meistaranema úr landbúnaðarháskólanum til að skipa í fagráð skurðlækninga á Landsspítalanum. Eða í fagráð siglingamála. Það sér það hver maður hversu galinn slíkur verknaður væri.

Það væri fróðlegt að vita hversu margir þessara sérfræðinga innan ráðuneytisins koma frá landbúnaðarháskólanum eða til þess gerðu menntastofnunum.

Búnaðarstofa var stofnuð árið 2015 þegar stjórnsýsluverkefni sem voru á hendi Bændasamtaka Íslands færðust yfir til Matvælastofnunar. Eftirfarandi er lýsing á starfi og tilgangi Búnaðarstofu:

„Hún fer nú með stjórnsýsluverkefni í tengslum við búvörusamninga og rammasamning ríkis og bænda í samræmi við búvöru- og búnaðarlög. Hún annast fag- og fjárhagslega framkvæmd verkefna á sviði landbúnaðar sem snúa að framkvæmd á stjórnvaldsákvörðunum um opinberar greiðslur til bænda, útreikningi, afgreiðslu og eftirliti með framkvæmd þeirra. Skrifstofan heldur utan um skrá um handhafa beingreiðslna og greiðslumark mjólkur og sauðfjárafurða auk þess að sjá um greiðslur til bænda samkvæmt samningum um starfsskilyrði í mjólkur-, sauðfjár- og grænmetisframleiðslu. Það sama á við um umsýslu og úthlutun vatnsveitustyrkja á lögbýlum. Skrifstofan fer einnig með verkefni við öflun hagtalna og upplýsinga um fóðurbirgðir á býlum. Þá safnar hún upplýsingum og birtir árlega skýrslu um framleiðslu búvara, vinnslu þeirra og sölu og gerir áætlanir um framleiðslu og sölu búvara. Þá heldur skrifstofan utan um hjarðbækur."

Á tíu ára afmæli MAST í nóvember 2018 fagnaði Kristján Þór með þeirri tilkynningu að ákveðið hefði verið að færa Búnaðarstofu undir atvinnuvega- og nýsköpunarráðuneytið. Orð landbúnaðarráðherra voru eftirfarandi „Þetta væri liður í áætlun hans í að styrkja landbúnaðarhluta atvinnuvega- og nýsköpunarráðuneytisins“.

Síðan þessum gjörningi var hrundið af stað hefur allt farið til verri vegar. Og þó Kristján Þór haldi öðru fram, þá er það eins langt frá sannleikanum og hugsast getur. Ráðunautar og aðrir tengiliðir bænda eru algjörlega uppgefnir á samskiptum við ráðuneytið því þetta er orðinn svo mikill hrærigrautur að enginn veit neitt.

Bóndinn hringir í Matvælastofnun til að fá upplýsingar og aðstoð. „Nei því miður þá er þetta ekki í okkar höndum lengur, þú verður að hafa samband við ráðuneytið“. Bóndinn hringir í ráðuneytið. „Nei, því miður við vitum ekkert um þessi mál, þú ættir að heyra í Bændasamtökunum“. Bóndinn hringir í Bændasamtökin. „Nei því miður þetta var fært frá okkur yfir til Búnaðarstofu, þú verður að tala við þau þar“.

Og allt þetta annars ágæta fólk sem starfar við þetta reynir eins og það getur að aðstoða og leiðbeina mönnum rétta leið. En flækjurnar eru orðnar svo yfirgengilega vitlausar og flóknar að hver höndin virðist tala upp á móti hvor annarri. Vegna þekkingarleysis og lélegrar stjórnsýslu !

Það hefur ekki farið fram hjá neinum sem sjá vill, hversu ofboðsleg fjölgun opinberra starfsmanna hefur orðið á undanförnum árum innan ríkisbáknsins. Það mætti nánast líkja því saman við margfeldisáhrif Covid-19 (kannski er það ósanngjörn samlíking en lái mér hver sem vill). Á sama tíma er endalaust seilst dýpra ofan í vasa skattgreiðenda til þess að standa straum af öllum kostnaði ríkisbatterísins.

Þurfum við alla þessa „sérfræðinga“ ? Er tilvist þeirra öll byggð í nafni þessarar hagræðingar ? Er ekki kominn tími til að stöðugildum sé skilað aftur í hendur þeirra sem sannarlega hafa þekkingu til ? Það er eina leiðin til að einfalda kerfið og gera það skilvirkt.

 Ágústa Ágústsdóttir sauðfjárbóndi í Reistarnesi á Melrakkasléttu